Driekoningen: Waarom brachten de drie wijzen goud, mirre en wierook mee?

06-01-2021

Vandaag, 6 januari, is het Driekoningen! Tijdens dit katholieke feest wordt herdacht dat de wijzen uit het oosten naar de stal kwamen waar Jezus werd geboren. Maar wie waren zij eigenlijk? En waarom brachten ze goud, wierook en mirre mee? In de Bijbel staat dit niet geschreven, maar de schilderkunst geeft antwoorden!

Aanbidding door de Drie Wijzen - Matteus 2:1-22

Drie wijzen reizen vlak na de geboorte van Jezus naar Bethlehem 'omdat ze een ster hebben zien opgaan'. Ze worden bij koning Herodes ontboden en krijgen het verzoek om de geboorte van Jezus te onderzoeken. Daarop volgen ze de ster die ze naar Bethlehem leidt waar Jezus is geboren in een stal. Eenmaal aangekomen geven ze hem geschenken en besluiten ze niet naar Herodes terug te keren. De aanbidding van de drie wijzen is een veel geportretteerde gebeurtenis, die in de kunst is ontwikkeld tot een iconisch tafereel met vaste elementen.

Edward Burne Jones - the Star of Bethlehem (detail)

Wie waren de koningen?

In de Bijbel staat beschreven dat de wijzen uit het oosten kwamen. Maar het heilige boek geeft geen informatie over wie deze koningen precies waren. Toch heeft zich in de loop der jaren in de schilderkunst een vast patroon ontwikkeld waarop de wijzen worden afgebeeld. Aan de hand van het schilderij "the Star of Bethlehem" van Edward Burne Jones proberen we de Drie Koningen beter te begrijpen. Ondanks dat Edward Burne Jones zijn eigen stijl kiest van koningen in Middeleeuwse gewaden in een bosrijke omgeving, houdt hij zich grotendeels aan de conventies.

De wijzen Caspar, Melchior en Balthasar hebben ieder een eigen afkomst. Caspar was en jonge blanke man, die afkomstig was uit India. Melchior komt uit Perzië en was van middelbare leeftijd. Balthasar heeft een donkere huidskleur en wordt vaak weergegeven als een wat oudere man die afkomstig zou zijn uit Babylon. De verscheidene afkomst en uiterlijkheden van de drie wijzen symboliseren dat de hele wereld eer betuigt aan de pasgeboren zoon van God. In het schilderij van Edward Burne Jones zijn de wijzen inderdaad verschillend van leeftijd en van huidskleur.

Ter info

Caspar is jong en zwart (Afrikaans; koning van Saba = Ethiopië) en schenkt wierook. Balthazar is van middelbare leeftijd en komt uit Azië (koning van Seba) en schenkt mirre en Melchior een grijsaard (met baard) die goud schenkt en de koning van Tarsis van de eilanden (Spanje/Europa).

Dit is opgenomen in het Armeens kindheidsevangelie en in de Legenda Aurea. Vanaf de 15e eeuw verschijnen de koningen, de wijzen of magiërs met verschillende huidskleuren om de werelddelen aan te duiden.

Ook vertegenwoordigen zij de koningen van west tot oost en de drie levensfasen.
Goud staat symbool voor het koningschap van Jezus.
Wierook voor zijn goddelijke status en zijn priesterschap (vandaar dat de katholiek kerk wierook bij de eredienst gebruikt)
Mirre staat voor de menselijkheid en getuigt van het feit dat Hij zal sterven (mirre wordt aangewend voor het balsemen)

Bron: De 300 belangrijkste scenes in de Christelijke kunst, 2009 - Jo Claes

Edward Burne Jones - the Star of Bethlehem detail)

Waarom gaven ze goud, mirre en wierook?

Volgens de Bijbels tekst kreeg Jezus van de koningen drie geschenken: goud van Melchior, mirre van Caspar en wierook van Balthasar. Het zijn niet de cadeaus die uzelf mee zou nemen naar een kraamvisite. Meer dan cadeaus aan het kindje, moeten de geschenken gezien worden als symbolen: Goud staat voor de koninklijke status van Jezus, wierook voor zijn goddelijkheid en mirre voor zijn menswording. Al heeft Sint Bernardus van Clairvaux een meer wereldlijke interpretatie bedacht: goud om de armoede te verlichten, wierook om de stank uit de stal te verjagen en mirre om het kind te verzorgen.

The Star of Bethlehem

In 1886 maakte Edward Burne Jones een ontwerp voor een wandtapijt waarop de drie koningen staan afgebeeld. Het tapijt werd gemaakt door Morris & Co voor Exeter College in Oxford. Vanwege de populariteit van de afbeelding werden er uiteindelijk meerdere versies geweven en vroeg het Birmingham Museum of Burne Jones van het ontwerp ook een schilderij kon maken. Het werd het grootste aquarel van de 19e eeuw en is tot op heden in het museum te zien.

Edward Burne Jones - the Star of Bethlehem (detail)

Burne Jones was een kunstenaar die werkte in de stijl van de pre-rafaëlieten, een Engelse kunstenaarsgroep die streefde naar eenvoudige en realistische kunstwerken. Qua kleuren, techniek en compositie gingen de pre-rafaëlieten hiermee terug naar de kunst van vóór Rafaël. In "The Star of Bethlehem" is dit bijvoorbeeld goed te zien in het gezicht van Maria, die dezelfde versimpelde vorm en kleur heeft als vroeg-Italiaanse kunst. Edward Burne Jones heeft zich bij het schilderen ook laten inspireren door de Vlaamse meesters uit de 15e eeuw, dit is te zien in de wijze waarop de gewaden van de Wijze zijn geschilderd. De kroon die voor Melchior op de grond ligt, is gebaseerd op de kroon van Maria die Jan van Eyck schilderde in zijn Lam Gods.

Pre-rafaëlitische kunstenaars waren dol op symboliek. In dit schilderij is bijvoorbeeld een engel te zien met de ster in haar handen die de koningen gevolgd hebben om bij Jezus te komen. De ster hoog aan de hemel is een symbool voor het goddelijke. De koningen hadden het geloof dat ze door de ster te volgen 'de verlosser' zouden vinden. Volgens de symboliek volgen gelovigen het licht van God om bij hem te zijn, zoals de ster aan de hemel en zo is het bezoek van de Drie Koningen het begin van het geloof in Jezus Christus.